"Мен отыз жыл бойы халқымды қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқыттырмай, қайраңға қалдырмай, әлемдік өркениеттің алдыңғы шебіне, дүниедегі ең дамыған 40 елдің қатарына қостым". Қазақстанның бұрынғы президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың 6 желтоқсанда жарияланған "Тәуелсіздік тағылымы" деген мақаласында осылай делінген.

Қазақстанның СССР кезіндегі, тәуелсіздік алардағы және 1991 жылдан кейінгі саяси тарихына тоқталған Нұрсұлтан Назарбаев бұл мақаланы "Қазақстан тәуелсіздігінің 30 жылы қарсаңында ой бөлісу" деп атаған және "бұрын көп айтыла бермейтін кейбір деректі халық назарына ұсынатынын ескерткен".

Нұрсұлтан Назарбаев мақаласында СССР-дің соңғы басшысы Михаил Горбачевтің қайта құру саясатын және СССР-ді сақтап қалуға жанталасқанын сынайды, 1989 жылы өткен СССР халық депутаттарының съезінде Горбачевті ашық сынға алғанын айтады.

Назарбаев еске алған парламент 1989 жылы СССР халық депутаттарының съезі совет тарихында алғаш рет Михаил Горбачевтің бастамасы бойынша демократиялық жолмен сайланған еді.

- Горбачев қаншалықты жанталаса қимылдап, Одақты сақтап қалуға әрекет еткенімен, КСРО-ның одан әрі ыдырауын тоқтату мүмкін емес еді. 1991 жылдың 18-21 тамызында әйгілі "тамыз бүлігі" болды. Бұл - Кеңес Одағы басшылығының дәрменсіздігін күллі әлемге танытты, - дейді Нұрсұлтан Назарбаев.

Алайда Қазақстанның сол кездегі саясаткерлерінің кейбірі СССР-ді сақтап қалуға Назарбаевтың өзі де мүдделі болды деп санайды. 1990 жылы 25 сәуірде Қазақ ССР президенті болып сайланғанда Нұрсұлтан Назарбаевтың өзі де "... жалауымыз қызыл, мақсатымыз – лениндік ұғымдағы ізгілікті социализм болып қала беретінін барынша жауапкершілікпен мәлімдейміз" деген болатын.

Назарбаевтың осы мәлімдемесінен кейін Қазақ ССР Жоғарғы кеңесі "қайта құруды қорғауға, социалистік мемлекеттің бірлігін, аумақтық тұтастығын аялап сақтауға" шақырды.

Ал Горбачевті биліктен тайдыруды көздеген "Тамыз бүлігі" кезінде Қазақстан басшылығы әліптің артын бағып, екі күнде екі түрлі үндеу жариялады.

Назарбаев мақаласында 1991 жылы желтоқсан айында болған, СССР-ді таратқан Беловежье келісіміне де тоқталады.

- 8 желтоқсанда Ельцин, Кравчук және Шушкевичтің қатысуымен Белоруссияның Беловежьесінде өткен кездесуде Кеңес Одағының "халықаралық құқық пен геосаяси жағдай субъектісі" ретінде өмір сүруін тоқтатқаны туралы мәлімдеме жарияланды. Мен Ельцинмен, Кравчукпен, Шушкевичпен жүздесу үшін шұғыл түрде Мәскеуге ұштым, мұндай кездесу күні бұрын жоспарланған еді, бірақ шақырылған үшеуі де келмей, кездесу болмай қалды, - дейді ол.

Бұл оқиға жөнінде Азаттық Беларусь парламентінің бұрынғы басшысы Станислав Шушкевичтен пікір сұраған болатын.

- "Славян республикалары жасырын келісім жасады" деп айтпасын деп, Назарбаевты да шақырған едік. Ондай беделді адамның да қатысқанын жөн көрдік. Бірақ ол сол кезде "шығыс даналығын" танытып, Мәскеуге барып, "саған СССР жоғарғы кеңесінің төрағалығы қызметін беремін" деген Михаил Горбачевке жолыққан. Сондықтан да Беловежье орманына келмеді, - дейді ол.

Украинаның бұрынғы президенті Леонид Кравчук Беловежье орманына келуге Нұрсұлтан Назарбаев Бори Ельцинге уәде бергенін айтады.

- Алайда бірнеше сағаттан кейін оның бізге келуден бас тартқаны белгілі болды. Борис Николаевич бізге Назарбаевтың Горбачевпен кездескенін, Горбачевтің оны Беловежье орманына бармауға көндіріп қойғанын, "Біз бәріміз Кремльде жиналамыз" деп айтқанын жеткізді, - дейді Кравчук.

Нұрсұлтан Назарбаев мақаласында "Тәуелсіздік жариялаған соң жүйелі саяси реформаны қолға алдық. Осыдан жиырма бес жыл бұрын бүгінгі барлық жетістіктерімізге берік заңнамалық іргетас болып қаланған Ата заңымыз – жаңа Конституциямызды қабылдадық. Бүкіл халық болып талқылаған бұл құжат ел даналығы мен ынтымағының, береке-бірліктің іргетасына айналды" деп жазады.

1995 жылы бүкіл халықтық референдуммен қабылданған 95 баптан тұратын Қазақстан Конституциясының 64 бабына кейіннен барлығы 5 рет өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. 1998 жылы – 19, 2007 жылы – 41, 2011 жылы – бір, 2017 жылы – 31, 2019 жылы - бір, барлығы 93 өзгеріс қосылды. Өзгерістің басым бөлігі президент билігін нығайтуға арналды.

1993 жылы 28 қаңтарда қабылданған Қазақстанның тұңғыш конституциясын сарапшылар "алғашқы Конституция қазіргі Конституцияға қарағанда демократия қағидаларына жақын болды" деп санайды.

Мақалада Нұрсұлтан Назарбаев 1991 жылы Семей ядролық полигонын өзі жапқанын айтқан. Семей полигонының қалай жабылғаны жайлы баспасөзде өзге де түрлі деректер бар. Кейбірінде сол кездегі Семей облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы Кешірім Бозтаев компартияның бас хатшысы Михаил Горбачевқа бұл жөнінде арнайы хат жолдап, мәселені алғаш көтерді деп айтылады.

Қазақ ССР Жоғарғы кеңесінің төрағасы болған Серікболсын Әбділдин Семей полигонын жабуға "Невада-Семей" қозғалысы ықпал етті. 1990 жылдың мамыр айында Семей полигонында ядролық сынақты тоқтату туралы жоғарғы кеңес арнайы қаулы қабылдады. Ең үлкен саяси шешімдердің бірі – сол қаулы. Яғни 1991 жылы тамыздың 29-ы күні Семей полигонын жабу туралы Қазақ ССР-інің президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың жарлығы шыққанда сынақ онсыз да тоқтап тұрған» деген болатын.

Нұрсұлтан Назарбаев мақаласында 2000 жылдардан кейінгі Қазақстаннның әлеуметтік-экономикалық табыстары зор болды деп санайды. Қазақстанның бұрынғы президенті 1997 жылы "Қазақстан - 2030", 2006 жылы "Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру", 2012 жылы "Қазақстан - 2050" стратегиялық бағдарламасын жариялаған.

Алайда бұл бағдарламалардың орындалғанына күмәнмен қарайтындар жиі кездеседі.

Биыл шілдеде 81 жасқа келген Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан Совет одағынан тәуелсіздік алмай тұрып билікке келген. 2019 жылғы наурызда президенттіктен кеткелі бері конституциялық орган – қауіпсіздік кеңесінің төрағасы қызметін атқарады. Президент негізгі мемлекеттік лауазымдарға адам тағайындағанда қауіпсіздік кеңесі төрағасымен кеңесуі керек. Экс-президенттің "елбасы" және "ұлт көшбасшысы" деген титулдары бар, бұл титулдар оны кез келген қудалаудан қорғайды.

Ресей Украинаға қарсы ауқымды басқыншылық соғысын бастағалы бері кемінде 115 857 ресейлік әскери қызметші қаза тапқан. Мұндай деректі BBC-дің Орыс қызметі, "Медиазона" және еріктілер тобы ашық ақпарат көздеріне сүйеніп есептеп шығарды.

Соғысқа ерікті ретінде барғандар арасында қаза тапқандар көп. Бұл үрдіс былтырғы жылдың күзінен бері өзгермей тұр, себебі Украинадағы соғысқа қатысып жатқан ресейлік әскери құрамды толықтырудың негізгі жолы – армиямен келісімшартқа отырып, майданға ерікті ретінде барғандар есебінен болып отыр.

Журналистердің есебі бойынша, кемінде 240 ресейлік азамат 18 жасында келісімшартқа отырып, майданда мерт болған. Солардың бірі – Смоленск қаласының тұрғыны Даниил Чистяков. Ол небәрі 18 жыл, 1 ай, 27 күн ғана өмір сүріп, соғыста қаза тапқан. Ал майданда бірнеше күн ғана болған.

Келісімшарт бойынша соғысқа барып, 18 жасында қаза тапқан тағы бір ресейлік сарбаз – Иркутск облысының тумасы Виталий Иванов. Оның анасы Анна баласы екі апталық дайындықтан кейін әскери барлаушы мамандығын алғанын, ал 2025 жылғы 5 ақпанда алғаш рет әскери тапсырма бойынша ұрысқа жіберілгенін айтты.

"Бұл оның алғашқы әрі соңғы ұрыс тапсырмасы болды", – деп еске алды анасы.

2025 жылғы 4 наурызда оған әскери комиссариаттан қоңырау шалып, Виталий 11 ақпанда соғыста қаза тапқанын хабарлаған. Ол майдан шебінде бар болғаны бір аптаға жуық уақыт болған.

2023 жылы Ресейде қабылданған жаңа заң бойынша, мектеп бітірген, кәмелетке толған жастарға келісімшартпен әскери қызмет атқаруға рұқсат берілді. Оған дейін келісімшартпен әскери қызметке қабылдану үшін жоғары немесе орта кәсіптік білім болуы шарт еді.

27 маусымда Арменияда күш құрылымдары Армян апостол шіркеуінің Ширак епархиясы басшысы, архиепископ Микаэл Аджапахянды ұстауға талпынды. Жұма күні таңертең Армения ұлттық қауіпсіздік қызметінің (ҰҚҚ) арнайы жасағы мен полиция Армавир облысындағы Эчмиадзин қаласында орналасқан шіркеудің рухани орталығы мен католикос ІІ Гарегиннің резиденциясына барған.

Сонымен бір мезгілде Гюмри қаласындағы Ширак епархиясы басшысының резиденциясында тінту жүргізілген. Архиепископ Аджапахянның үстінен билікті басып алуға жария түрде шақыру бабымен қылмыстық іс қозғалған.

Эчмиадзинде рухани кеңес жиынында болған Аджапахян жиналған жұрттың алдына шыққан. Ол елге ешқандай қауіп төндірмейтінін мәлімдеген.

Резиденцияның кіреберісінде қауіпсіздік күштері мен дін қызметкерлері арасында қақтығыс болған. Дін өкілдері ҰҚҚ қызметкерлерін ғимараттың ішіне кіргізбеуге тырысқан.

Аджапахян адвокатымен бірге өз еркімен сыртта тұрған полицияға шыққаны кейінірек белгілі болды.

Кейінірек ҰҚҚ жағдайды ушықтырмас үшін және қауіпсіздік мақсатында епископты ұсамауды ұйғарғанын мәлімдеді. Аджапаянның адвокаты Ара Зограбян архиепископ онымен бірге Тергеу комитетіне өздері баратынын хабарлады.

25 маусым күні таңертең Арменияның Тергеу комитеті Армян апостол шіркеуінің архиепископы Баграт Галстанян басқаратын "Қасиетті күрес" оппозициялық қозғалысының мүшелері мен жақтастары "терактілер мен билікті күшпен алуды жоспарлаған" деп мәлімдеді.

Арменияның премьер-министрі Никол Пашинян құқық қорғау органдары елдегі жағдайды тұрақсыздандыруды көздеген "қылмыстық-олигархиялық дінбасылардың" кең ауқымды жоспарының жолын кесті деп хабарлады. Қозғалыс жақтастарының үйлерінде тінту жүргізілді. Архиепископ Баграт Галстанян ұсталып, екі айға қамауға алынды.

Армян апостол шіркеуі мен билік арасы шиеленіскен шақта тергеу амалдары жүріп жатыр. Бұған дейін премьер Пашинян шіркеуді сынға алып, католикос ІІ Гарегинді некесіз өмір салтын ұстануға берген антын бұзды деп айыптаған болатын.

Ал дін өкілдері үкіметтің шіркеуге қарсы саясаты айқын саяси сипатқа ие әрі Армян апостол шіркеуінің ел ішіндегі және халықаралық беделіне нұқсан келтіруді көздейді деп мәлімдеді.

Биыл маусым айында Ереванда шіркеуді қолдайтын ресейлік миллиардер Самвел Карапетян тұтқындалған. Оған да билікті басып алуға шақырған деген айып тағылды. Пашинян миллиардердің энергетика компаниясын мемлекет меншігіне алуға уәде еткен.

АҚШ президенті Дональд Трамп пен Израиль премьер-министрі Биньямин Нетаньяху Газа секторындағы соғысты жедел аяқтап, араб елдерімен қарым-қатынасты қалыпқа келтіру жөніндегі жаңа келіссөз кезеңін бастауға уағдаласты. Мұны Israel Hayom басылымы дереккөздеріне сүйеніп хабарлады.

Трамптың жоспары бойынша, Газадағы әскери әрекеттер екі апта ішінде аяқталуға тиіс, АҚШ пен Еуроодақта террористік ұйым деп танылған ХАМАС тобының басшылығы биліктен шеттетіледі, ал Газа аймағын басқару Египет пен Біріккен Араб Әмірліктерін қоса алғанда төрт араб елінен құралған коалицияның қолына өтеді.

АҚШ президентінің ұсынысы бойынша, 2023 жылдың қазан айынан бастап Газа секторында кепілде ұсталып отырған барлық тұтқын босатылуға тиіс, ал Газадан кетуге ниет білдірген палестиналықтарға үшінші елдерден баспана беріледі.

Бұған қоса, АҚШ "Ибрагим (Авраам) келісімін" – Израиль мен бірқатар араб елдері арасындағы қарым-қатынасты қалыпқа келтіру жайлы шарттар – кеңейтуді көздейді. Бұл келісімге Сауд Арабиясы, Сирия, Ливан және басқа да мұсылман мемлекеттері қосылады деген болжам айтылып отыр.

Ал Израиль Палестина автономиясында реформалар жүргізілген жағдайда палестин мемлекеті құрылуы мүмкін деген нұсқаны қарастыруға келіседі. Вашингтон мұның қарымтасына Иордан өзенінің Батыс жағалауындағы кейбір аумақтарға қатысты Израильдің егемендігін мойындауға әзір.

Трамп Газа секторындағы соғысты аяқтау мәселесін Нетаньяхуға қатысты қозғалған қылмыстық істерді тоқтатумен байланыстырды. Израиль премьер-министріне жемқорлыққа қатысты айып тағылып отыр.

АҚШ президенті Truth Social әлеуметтік желісінде жазған постында Нетаньяхуға қарсы сот процесін доғаруға шақырып, премьерді қудалауды тоқтатуды жанжалды бейбіт жолмен реттеу мен кепілдегі адамдарды босатуды қамтитын кең көлемді қадамның бір бөлігі ретінде атады. Израиль саясаткерлері премьер-министр кінәсін мойындаған жағдайда оған Израиль президентінің кешірім жариялау мүмкіндігін қарастыратын идеяны Трамптың ұсынысы аясында талқылап жатыр.

Сонымен бірге, Каирде Израиль мен ХАМАС арасында Газада кепілде отырған адамдарды босату және сектордағы атысты тоқтату жөніндегі келіссөз тағы да тығырыққа тірелді. Газа аумағында 2023 жылғы 7 қазанда Израильдің оңтүстігіне жасалған шабуыл кезінде палестиналық топтар ұрлап әкеткен 50 тұтқын қалып отыр. Олардың шамамен 20 шақтысы ғана тірі деген болжам бар.

Human Rights Watch (HRW) халықаралық құқық қорғау ұйымы Қырғызстан парламенті 2025 жылғы 25 маусымда мақұлдаған екі заң жобасы елдегі сөз еркіндігі мен азаптаудың алдын алу тетіктеріне елеулі зиян келтіруі мүмкін деп алаңдап отыр. HRW Қырғызстан президенті Садыр Жапаровты бұл екі заңға вето қоюға үндеп, олар Қырғызстанның адам құқықтары саласындағы халықаралық міндеттемелеріне қайшы келеді деп мәлімдеді.

Даулы екі құжаттың бірі – "Бұқаралық ақпарат құралдары туралы" жаңа заң – билікке БАҚ-ты тіркеуден бас тартуға, олардың жұмысына араласуға және сот шешімінсіз жабуға кең көлемді құзырет береді. Ал екіншісі – омбудсменнің өкілеттіктерін қайта бөлу туралы заң – азаптаудың алдын алу жөніндегі Тәуелсіз ұлттық орталықты таратып, оны омбудсмен аппаратымен біріктіру арқылы орталықтың мандатын айтарлықтай әлсіретеді.

"Парламенттің бұл заңдарды қабылдауы азаматтардың қауіпсіздігі мен адам құқықтарын қорғайтын тәуелсіз институттардың дербестігіне қауіп төндіріп отыр. Президент Жапаров халықаралық стандарттардан әрі қарай алшақтаудың алдын алу үшін вето қоюға тиіс", – деді Human Rights Watch ұйымының Орталық Азия бойынша зерттеушісі Сыйнат Султаналиева.

Екі заң жобасы да жедел тәртіппен қабылданды – екінші және үшінші оқылым бір күнде өтті. Түпкілікті нұсқалары бірінші оқылымда мақұлданғанынан айтарлықтай өзгеше болып шықты, бұл жайт депутаттар мен азаматтық қоғамға құжаттарды тиісті деңгейде зерделеп, талқылауға мүмкіндік бермеді.

Азаптаудың алдын алу жөніндегі Ұлттық орталық 2012 жылы Қырғызстан БҰҰ-ның Азаптауға қарсы конвенциясының Факультатив хаттамасын ратификациялағаннан кейін құрылған еді. Бұл орталықтың жұмысына халықаралық сарапшылар жоғары баға берген. 2025 жылы наурызда Қырғызстанға барған сапарында БҰҰ-ның Адам құқықтары жөніндегі жоғарғы комиссары Фолькер Тюрк орталықты "Орталық Азия аймағына үлгі боларлық" деп атаған.

Қырғызстан пардаменті қабылдаған БАҚ туралы заң барлық интернет-сайттарды бұқаралық ақпарат құралы ретінде тіркелуге міндеттейді. Тіркелмеген ресурстар ақпарат тарату құқығынан айырылады және оларға қылмыстық қудалау қаупі төнеді. Журналистер мен сарапшылар бұл заң құзырлы органдардың ақпарат таратушыны тіркеуден бас тартуына және әкімшілік қысым көрсетуіне жол ашады деп ескертіп отыр.

Бұған қоса осы құжат бұқаралық ақпарат құралындағы шетелдік қатысу үлесі – бұл жекеменшік инвесторлар мен коммерциялық емес ұйымдарға да қатысты – 35 пайыздан аспау керек деген шектеу қояды. Мұндай талап бұрыннан жергіліктімен қоса халықаралық қаржыландыру көздеріне де сүйеніп келген тәуелсіз БАҚ-тың тұрақтылығына соққы болып тиеді дейді сарапшылар.

Бұған дейін жаңа заң жобасымен 2022 жылы президент жарлығымен құрылған жұмыс тобы айналысқан болатын. Оның құрамына БАҚ өкілдері мен заңгерлер кірген. 18 ай жалғасқан талқылау мен кеңестердің нәтижесінде ымыраға тоқтап, келісілген мәтін қабылданбай, оның орнына бұрынғыдан бетер репрессивті нұсқа бекітілді.

Human Rights Watch Қырғызстанның халықаралық серіктестерін, соның ішінде Еуропа одағын аталған заң жобаларына байланысты қатаң алаңдаушылық танытуға үндеді. Атап айтқанда, ұйым жаңа заңдар құқық үстемдігі мен адам құқықтарын сақтау сияқты негізгі қағидаларды бұзатынын еске салды. Бұл қағидалар Қырғызстан Еуроодақпен жасасқан кеңейтілген әріптестік пен ынтымақтастық туралы келісімде көрсетілген, ол әлі ратификацияланған жоқ. Аталған даулы заңдар Қырғызстанның Еуроодақпен преференциялық сауда режимдері аясындағы міндеттемелерімен де үйлеспейді.

АҚШ президенті Дональд Трамп Вашингтон мен Пекин арасындағы сауда келісіміне қол қойылғанын мәлімдеді.

"Біз кеше ғана Қытаймен келісімге қол қойдық. Бізде керемет мәмілелер жасалмақ. Үндістанмен де өте ірі келісім жасалуы мүмкін. Біз [АҚШ бизнесіне] Үндістанды ашық қыламыз. Қытаймен жасалған келісім аясында біз [АҚШ өндірушілері үшін] Қытай нарығын аша бастаймыз", – деп мәлімдеді Трамп Ақ үйде салық жеңілдіктерін ұзарту және бюджетке арналған "ірі әрі әдемі" заңға арналған шарада сөйлеген сөзінде.

Президент Трамп Қытаймен жасалған келісімнің егжей-тегжейін ашып айтпады, бірақ, АҚШ сауда министрі Говард Лютниктің сөзінше, құжатта мамыр айында Женевадағы келіссөздерде қол жеткізілген уағдаластықтар бекітілген. Мәселен, Қытай АҚШ-қа сирек кездесетін металл элементтерін жеткізуді міндетіне алды.

"Олар бізге сирек кездесетін элементтерді жеткізеді. Осы шаруа іске асқан бойда біз қарсы шараларымызды тоқтатамыз", — деді Лютник Bloomberg агенттігіне берген сұхбатында.

Лютниктің айтуынша, келісімге екі күн бұрын қол қойылған. Бұған қоса министр Ақ үй жақын арада АҚШ-тың он ірі сауда әріптесімен сауда келісіміне отыруды жоспарлап отырғанын айтты.

Ал Қытайдың коммерция министрлігі Пекин бақылауда ұстап отырған тауарларды экспорттау жайлы берілетін өтініштерді мақұлдауға келіскенін хабарлады. Бұған жауап қадам ретінде АҚШ қолданыстағы бірқатар шектеулерді ішінара алып тастамақ.

Ақ үй өкілі АҚШ пен Қытай Женева келісімінің іске асырылу шарттарын келісіп бекіткенін растады. Қытайдың АҚШ-тағы елшілігі мен Қытай сыртқы істер министрлігі бұл жағдайға байланысты әзірше түсініктеме берген жоқ.

Сәуір айында Трамп бастаған сауда соғысы екі ел өзара енгізген кеден алымдарының рекордтық өсуіне алып келді: АҚШ тарапынан 145 пайызға дейін, ал Қытай жағынан 125 пайызға дейін көтерілді. Маусым айының ортасында АҚШ президенті Пекинмен келісімге қол жеткізілді деп хабарлаған. Ол кезде Трамп Қытайдың АҚШ-қа магниттер мен сирек кездесетін минералдар жеткізетінін, ал бұған жауап ретінде Вашингтон Қытай студенттерінің АҚШ университеттерінде білім алуына рұқсат беретінін айтқан еді.

Қазақстанда атом электр станциясын (АЭС) салу жөніндегі үкіметаралық келісімге 2025 жылдың аяғына дейін қол қою жоспарланып отыр. Бұл туралы журналистердің сауалына жауап берген Қазақстанның Атом энергетикасы агенттігінің басшысы Алмасадам Сәтқалиев мәлімдеді.

Жергілікті БАҚ хабарлағандай, министр жобаның нақты құнын атамаған. Оның айтуынша, әзірге тек әлеуетті жеткізушілердің конкурс аясында ұсынған алдын ала есептері ғана бар.

Елдегі бірінші АЭС салуда Ресейге басымдық беру себебіне тоқталған Сәтқалиев бұл шешімнің өзге жайттарға қоса, "құрылыс мерзіміне байланысты ұсыныстарға да" қатысты екенін айтты.

"Қытайлық әріптестермен келіссөздер жүргізілгеннен кейін ғана құрылыс мерзіміне қатысты түсініктеме бере аламыз", – деді министр.

Қазақстанда алғашқы АЭС салу үшін қажет технология жеткізуші ретінде Ресейдің "Росатом" компаниясы таңдалғаны 14 маусымда белгілі болған. Қазақстанның Атом энергетикасы агенттігі хабарлағандай, атом саласын дамыту жөніндегі ведомствоаралық комиссия осы компанияның шарттарын "ең тиімді әрі оңтайлы" деп бағалаған.

Биыл ақпанда Қазақстан үкіметі елдегі алғашқы атом электр станциясын салатын орынды ресми түрде бекітті – ол Алматы облысы Жамбыл ауданындағы Балқаш көлінің жағасындағы Үлкен ауылының маңында тұрғызылмақ.

Алайда көптеген эколог Қазақстанда АЭС салуға қарсы. Олар атом станциясы Балқаш көліне теріс әсер етуі мүмкін екенін алға тартып отыр. Қоғам белсенділері мен саясаттанушылар да АЭС-ті Ресей салатын болса, Қазақстан оған энергия және саяси жағынан тәуелді болып қалады деп алаңдаушылық білдірген.

Будапешт Украинаға қолдау білдіру жөніндегі Еуропа одағының ортақ мәлімдемесіне вето қойып, Киевпен Еуроодаққа кіру жөнінде келіссөз бастауды іс жүзінде бөгеп тастады. Бұл туралы "РБК-Украина" мен "Украинская правда" басылымдары хабарлады.

Одаққа мүше 26 мемлекет Киев пен Еурокомиссияны Украинаның Еуроодаққа кіруіне дайындық жұмыстарын жеделдетуге үндеген. Алайда, қолданыстағы заң ережесі бойынша, Еуропа одағына мүше елдердің келісімі бірауыздан қабылдануы шарт. Венгрия өз ұстанымын өзгертпейінше, келіссөздердің алғашқы кезеңін ресми түрде бастау туралы шешім қабылданбайды.

Келіссөз бастау туралы шешімнен бөлек, Еуроодақ тарапынан Украинаға көрсетілетін қаржылай қолдау да тоқтатылды. Еуроодаққа мүше Венгрия мен одақ құрамына енуге үміткер Украина арасындағы көп жылдық қарым-қатынас қазір ең төменгі деңгейге түсті.

Ресей Украинаға қарсы кең ауқымды соғыс бастағалы бері Ресей соттарына әскери қызметтен жалтаруға байланысты 20 538 қылмыстық іс түскен. Мұндай деректі Ресейдің сот сайттарындағы мәліметтерге сүйеніп, "Медиазона" хабарлады.

Ол істердің көбі – 18 159 іс – әскери бөлімді өз бетімен тастап кету бабы бойынша қозғалған. Одан кейінгі орында – бастықтың бұйрығын орындамауға байланысты 1369 іс, ал әскер қатарынан қашу (дезертирлік) әрекеті бойынша 1010 іс тіркелген.

Ресей соттары 17 700 айыпталушыға қатысты үкім шығарған. 2025 жылдың бір ғана сәуір айында мұндай істер бойынша күн сайын орта есеппен 38 сот шешімі шығарылып отырған. Бір ай ішінде жиынтығы 848 үкім шыққан.

Ресейдің Курск облысында Қытайдың Phoenix телеарнасының журналисі Лу Юйгуан жараланды. 63 жастағы тілші украин дронының шабуылынан зардап шеккен деп мәлімдеді облыс басшысы Александр Хинштейн.

Кейінірек Хинштейн Лу Юйгуан ауруханаға жатудан бас тартқанын, оның тек "бас терісі жарақаттанғанын" хабарлады. Қытай журналисі қай жерде, қашан жараланғаны жайлы нақты ақпарат бермеді.

Қытайлық бұрынғы әскери қызметкер Лу Юйгуан 2022 жылы Ресей Украинаға басып кіргеннен кейін соғыс барысынан хабарлар дайындап жүр. Ол Ресей әскері Мариупольді басып алған кезде солармен бірге жүрген. Бұрын ол Ресейдің Шешенстан аймағындағы қарулы шайқас болып жатқан өңірлерде жұмыс істеген және 2008 жылы Ресейдің Грузияға қарсы соғысынан хабар таратқан.

Британдық The Guardian басылымының мәліметінше, Лу Юйгуан ондаған жылдан бері Мәскеуде тұрып жатыр.

ТАСС агенттігі сүйенген дереккөздің хабарлауынша, Курск облысында бас сүйегіне зақым келіп, ауруханаға жеткізілген Лу Юйгуанның өміріне қауіп төніп тұрған жоқ. Қытай телеарнасы өз қызметкерінің жараланғаны жөнінде әзірше ресми түсініктеме берген жоқ.

26 маусым күні кешке Украина президенті Владимир Зеленский Ресей мен Украина арасындағы тұтқын алмасудың жаңа – жетінші кезеңі өткенін хабарлады. Соғысып жатқан екі тарап бұған дейін өз өкілдері Стамбұлдағы келіссөздер аясында жасасқан уағдаластыққа сәйкес тұтқын алмасқан.

Мұның алдында Ресейдің қорғаныс министрлігі де екі жақ тұтқын алмасқанын хабарлаған. Бұрынғы кезеңдердегідей, бұл жолы да нақты неше тұтқын алмасқаны жайлы мәлімет берілмеді.

"Алмасу жалғасып жатыр – тағы бір кезең өтті. Бүгін Қарулы күштердің, Ұлттық гвардияның, Мемлекеттік шекара қызметінің жауынгерлері оралды. Олардың көпшілігі 2022 жылдан бері тұтқында болған. Біз әрбір сарбазды табуға, әрбір есім-сой жайлы ақпаратты тексеруге қолдан келгеннің бәрін істеп жатырмыз. Біз өз адамдарымыздың бәрін үйіне қайтаруымыз керек. Осы істе көмектесіп жүрген әрбір жанға алғыс айтамын", – деп жазды президент Зеленский бейсенбі күні телеграм-арнасына.

Соның алдында Ресей президентінің баспасөз хатшысы Дмитрий Песков та пікір білдіріп, Стамбұл келіссөздері аясында тұтқын алмасу аяқталған соң Ресей мен Украина делегациялары жаңа кездесу күнін белгілеуі мүмкін екенін мәлімдеген. Алайда бейсенбі күнгі тұтқын алмасу соңғысы ма, жоқ па – әзірге беймәлім.

Қырғызстан парламенті – Жогорку Кеңеш – мемлекеттік тілді қолдану мәселелері бойынша бірқатар заң жобасын мақұлдады. Құжатқа сәйкес, мемлекеттік қызметкерлерге, оның ішінде судьялар мен прокурорларға, сондай-ақ парламент депутаттарына мемлекеттік қырғыз тілін білу міндетті болмақ.

Жаңа заңға сай, Қырғызстандағы теле- және радиоэфирдегі қырғыз тіліндегі контенттің үлесі 60 пайыздан кем болмауы шарт. Елді мекен атаулары қырғыз тілінде жазылуы керек, ал жарнамада қырғызша мәтіннің қаріп өлшемі орыс тіліндегі мәтінге қарағанда ірі болуға тиіс. Мектептерде мемлекеттік тілден міндетті емтихан тапсыру да заң жүзінде бекітілді.

Жогорку Кеңеш депутаттары бұл өзгерістерді мемлекеттік тілді қорғау қажеттігімен түсіндірді.

"Егер біз қырғыз тіліне немқұрайлы қарай берсек, онда алдағы жылдары ұлт ретінде жойылып кетуіміз мүмкін", – деген парламент спикері Нурланбек Тургунбек уулуның сөзін AFP агенттігі өз хабарында келтірген.

Қырғызстанда орыс тілі ресми тіл мәртебеге ие. Ел халқының басым бөлігі орысша біледі. Орыс тілі күнделікті тұрмыста, сондай-ақ бизнесте қолданылады.

Кейінгі жылдары Орталық Азиядағы бірқатар елде тіл туралы заңнамаға ұлттық тілдің мәртебесін нығайтуды көздейтін өзгерістер енгізілді.

Қазақстан парламенті мәжілісі қоғамдық орында адамның бет-әлпетін толық жабатын киім-кешек киюге тыйым салатын заң жобасын мақұлдады. Енді құжат президентке қол қоюға жіберілді, деп хабарлады Zakon.kz.

Бұған дейін Мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаева ниқаб киюге тыйым жеке заң түрінде емес, Ішкі істер министрлігі әзірлеген қауіпсіздікке қатысты заң жобасының бір бөлігіне құқық норма ретінде енгізілетінін айтқан еді. Құжатта қоғамдық орында никаб сияқты адамның бет-жүзін тұтас жабатын киімдерге тыйым салу қарастырылған.

Дегенмен, бұл шектеудің бірқатар ерекшеліктері бар. Атап айтқанда, заң талаптарын орындау үшін, медициналық мақсатта, төтенше жағдайлар кезінде, ауа райы қолайсыз болғанда немесе спорттық және мәдени шараларға қатысқан кезде бет-жүзді жабатын киім киюге рұқсат етіледі.

Мұндай шектеу Орталық Азия аймағында алғаш рет енгізіліп отырған жоқ. 2025 жылдың қаңтарында Қырғызстан да адамның бет-әлпетін анықтауға мүмкіндік бермейтін киім киге тыйым салған болатын. Ал 2024 жылдың маусымында Тәжікстанда ұлттық мәдениетке жат деп танылған киімдерді кию мен сатуға заң жүзінде шектеу қойылды. Өзбекстан мұндай тыйым 2023 жылы енгізілген.

25 маусымда Ресейдің Оңтүстік аймақтық әскери соты 19 жастағы Қазақстан азаматы Тұран Устюговты "террористік деп танылған ұйымның қызметіне араласты" және "террористік мақсатта дайындықтан өткені" үшін кінәлі деп танып, 12 жылға бас бостандығынан айырды. Устюговқа Украина әскері жағында соғыспақ болды деген айып тағылған. Үкім жөнінде "Азаттық Азия" сайтына Тұран Устюговтың анасы Эльмира Жанабаева хабарлады.

Айыптау жағы Алматы тұрғынына екі есе көп жаза – 25 жыл түрме сұраған.

Тұран Устюгов былтыр қазаннан бері Ресейде қамауда отыр. Ол Мәскеу аннексиялап алған Қырымда ұсталған. Тергеу мәліметінше, ол Киев жағында соғысып жатқан Ресейде террористік ұйым деп танылған "Ресей еріктілер корпусы", "Ресей еркіндігі" легионы немесе Азов бригадасына қосылу үшін Украина билігінің бақылауындағы аумаққа бармақ болған.

2025 жылдың ақпанында Қазақстан азаматы Симферопольден Оңтүстік аймақтық әскери соты орналасқан Ростов қаласына ауыстырылған. Сот наурыз айында басталып, 25 маусымда аяқталды.

Тұран Устюгов 2024 жылдың қыркүйек айының аяғында Алматыдан кеткен. Ол онда анасы және бауырларымен бірге тұрған. Анасының сөзінше, Устюгов Украина жағында соғысуға мүмкіндік іздеп, Украинаның қорғауға зәру екенін айтқан.

Анасының сөзінше, ол ұлын айнытуға тырысқан және елден кетуге жол бермеуге күш салған. Қазақстан ұлттық қауіпсіздік комитеті бұған дейін "Азаттық Азияға" Устюговқа қатысты Қылмыстық кодекстің «Шетелдегі қарулы қақтығыстарға қатысу» бабы бойынша тергеу жүріп жатқанын хабарлаған.

Бұған дейін Қазақстанда Украинада Ресей әскері қатарында соғысқан бірнеше адам осы баппен сотталған еді.

Элмира Жаңабаеваның сөзінше, қазақстандық дипломаттар мен мемлекеттік органдар ұлын қорғау үшін қандай да бір көмек көрсетпеген. Қазақстан сыртқы істер министрлігі дипломаттар Устюговпен де, оның анасымен де байланыста екенін айтқан.

Иранның рухани көсемі Әли Хаменеи видеомәлімдеме жасап, "Иран халқын жеңісімен құттықтады". Оның сөзін елдегі IRNA агенттігі таратты.

"Иран халқын құттықтаймын. Сионистік режим қираудың алдында қалды және Ианның соққыларынан қатты зардап шекті" дейді ол.

Али Хаменеи АҚШ-ты да жеңдік деп отыр.

"Америка режимі де тікелей соғысқа араласты, себебі олар араласпаса сионистік режим толық жойылатынын сезді. Мұнда да ислам республикасы жеңді және Американы шапалақпен бір тартты" деді Иранның рухани көсемі.

Израиль Тегеран уран өндірісін шамадан тыс арттырып, ядролық қару жасап жатыр деп мәлімдеп, 13 маусымда Иранның ядролық нысандарына соққы жасап, ядролық бағдарламаға қатысы бар делінген ғалымдарды өлтірген. Кейін Иран да жауап ретінде Израильге ракеталармен шабуылдаған.

22 маусымда АҚШ Иранның ядролық нысандарына шабуылдап, соққы жасаған. 24 маусымда АҚШ президенті Дональд Трамп Иран мен Израиль атысты тоқтатқанын мәлімдеген.

Адвокат Инга Иманбай әскерде жұмбақ жағдайда басы жараланып, төсек тартып қалған Ербаян Мұхтардың ісінде қорғануға құқығы бар куәгер бар екенін, бірақ күдікті ретінде әлі ешкім танылмағанын хабарлады. Адвокат “За нами выехали” телеграм-арнасына халықаралық сараптама тағайындалғанын айтқан.

“Іс бойынша маған дейін жасалған сараптама бар, ол өзі құлап, бас жарақатын алған деген болжам жасайды. Біз әрине, бұған сенбейміз. Мен іске кіріскеннен кейін тәуелсіз сарапшыларды тарта отырып комиссиялық кешенді сараптама жүргізілді, оның нәтижесі бірінші сараптамаға қайшы. Енді сараптаманың қайсысы шын екенін анықтау үшін халықаралық сарапшыларды тарттық. Қазір іс бойынша халықаралық сараптама тағайындалды” деді Инга Иманбай.

Екі күн бұрын туыстары Ербаян Мұхтардың денсаулығы түзеліп келе жатқанын хабарлаған.

"Қазір ол арқасын тік ұстай алады, аяғында тұрады, мойнын бақылай алады, сол қол-аяғында айтарлықтар реакция бар, салмақ қосты, ауыз-қуысымен толықтай жұмыс жасай аламыз— ал бұл бастың ауыр операциясынан кейін небәрі 7,5 ай өткенде қол жеткен өте жақсы нәтиже. Бұл процесс баяу, бірақ тұрақты жүріп жатыр, бұл осындай ауыр операциядан кейін ерекше маңызды. Алда Ербаянды емделудің екінші кезеңі – Стамбулға қайта сапар күтіп тұр” деп жазды туыстары желіде.

Ербаян Мұхтар 2023 жылы көктемде әскерге алынған. Жас жігіт Алматыдағы Ұлттық ұланның №5571 әскери бөлімінде қызмет атқарып жүрген. Бірақ сол жылы желтоқсанда әскердегі әжетханада жұмбақ жағдайда басы жарылып, комаға түскен. Төрт айдай ес-түссіз жатып, 2024 жылы мамырда оянған.

Әскери бөлім "сарбаз әжетханада өзі құлап, басын кафельге соғып алды" деген. Жігіттің ата-анасы әскери бөлімнің мәлімдемесіне сенбейтінін айтқан.

Ербаян Мұхтарды ата-анасы былтыр қыркүйекте Түркияға емдетуге алып кеткен. Биыл қаңтарда ол Қазақстанға қайтты. Заңды өкілінің хабарлауынша, Стамбұлда оның басына ота жасалып, инфекциядан толық арылған, бұдан бөлек, салмақ қосып, роботтың көмегімен қимылдай бастаған, өзі аздап тамақ ішетін жағдайға келген. Алдағы уақытта Түркияға қайта барып, оңалтудан өтпек.